Mikołaj Kopernik wielki astronom i wspaniały Polak okresu renesansu | JERZY PIOTROWSKI
Mikołaj Kopernik (1473–1543) – polski polihistor: prawnik, urzędnik, dyplomata, kanonik, lekarz, astronom, matematyk, ekonomista, strateg, kartograf i filolog. Portret z Sali Mieszczańskiej w Ratuszu Staromiejskim w Toruniu.
W tym roku przypada 550 rocznica urodzin i 480 rocznica śmierci tego Wielkiego Polaka. W związku z tym rok 2023 uchwałą Senatu RP został ogłoszony w Polsce Rokiem Mikołaja Kopernika.Osiągniecia Mikołaja Kopernika jako astronoma są znane i uznawane na całym świecie. Jako wybitny przedstawiciel epoki Renesansu, poza astronomią Kopernik zajmował się wieloma innymi dziedzinami, takimi jak matematyka, dyplomacja, królowi Polski doradzał w kwestiach monetarnych, a także przez ponad czterdzieści lat prowadził praktykę lekarską, będąc praktycznie jedynym lekarzem na Warmii.
Mikołaj Kopernik urodził się 19 lutego 1473 roku w Toruniu (sam nazywał się Toruńczykiem) w dobrze sytuowanej kupieco-mieszczańskiej rodzinie. Mikołaj był najmłodszy z czworga dzieci Koperników. Ojciec Mikołaja zmarł, gdy chłopiec miał zaledwie dziesięć lat, a jego wychowaniem zajął się wtedy wuj, biskup Łukasz Watzenrode. W wieku 18 lat Mikołaj wraz z bratem Andrzejem rozpoczął studia na Akademii Krakowskiej (dziś Uniwersytet Jagielloński) w zakresie nauk matematyczno-przyrodniczych, które ukończył w 1495 roku. W tym czasie również otrzymał niższe święcenia i został kanonikiem.
Dom Mikołaja Kopernika w Toruniu
Dzięki wsparciu finansowemu wuja i kapituły warmińskiej Kopernik wraz z bratem Andrzejem, udał się następnie do Włoch, gdzie w 1496 r. rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie w Bolonii. Przebywał tam przez trzy lata. W latach 1501-1503 zgłębiał wiedzę medyczną na Uniwersytecie w Padwie. W maju 1503 r. doktoryzował się z prawa kanonicznego na Uniwersytecie w Ferrarze. Jesienią powrócił na Warmię jako lekarz i doktor nauk prawniczych.
Po powrocie z Włoch, Mikołaj Kopernik został zaakceptowany przez kapitułę warmińską jako kanonik. Przebywał wówczas w Lidzbarku Warmińskim u boku swojego wuja, biskupa Łukasza Watzenrode. Brał udział prawie we wszystkich czynnościach dyplomatycznych i administracyjnych biskupa. Uczestniczył m.in. w zjazdach stanów Prus Królewskich oraz w spotkaniach z królami Polski, Aleksandrem Jagiellończykiem i Zygmuntem Starym. W 1510 r. na skutek konfliktu z wujem, który przewidywał dla niego karierę kościelną, czemu Mikołaj się zdecydowanie sprzeciwił przeniósł się na stałe do Fromborka. Pełnił tam funkcję kanonika, kanclerza kapituły, a jednocześnie poświęcał się badaniom naukowym.
Po śmierci wuja w 1512 r. Kopernik został administratorem dóbr kościelnych w Olsztynie. W roku 1513 opracował pierwszą koncepcję heliocentryczną nazwaną: „Comentatoriolus-Komentarzyk o hipotezach ruchów niebieskich”. Po wybuchu wojny polsko-krzyżackiej 1519-1521 r. brał udział w negocjacjach z wielkim mistrzem zakonu. Po ich fiasku na jego barki spadł obowiązek obrony zamków warmińskich, a zwłaszcza głównej twierdzy w Olsztynie, której obronę przygotowywał. Po zawarciu rozejmu z zakonem, Mikołaj Kopernik został komisarzem Warmii. W latach 1523-1529 pełnił wiele ważnych funkcji w biskupstwie i kapitule warmińskiej. Po powrocie do Fromborka Mikołaj Kopernik mógł wreszcie spokojnie oddać się swej wielkiej pasji - pracy naukowej, astronomii, chociaż był również nadal bardzo ceniony jako ekonomista i lekarz.
“Myśli uczonego są niezależne
od osądu ogółu – ponieważ dążeniem
uczonego, o ile tylko ludzkiemu
rozumowi pozwala na to Bóg,
jest szukanie we wszystkim prawdy.”
Zamek Kapituły Warmińskiej w Olsztynie, zarządzany przez Kopernika jako administratora dóbr kapitulnych
Wieża Kopernika we Fromborku – widok z dziedzińca
Do prowadzenia obserwacji astronomicznych zakupił i przystosował wieżę przy katedrze. Instrumenty jakich używał sporządził na podstawie antycznych stosowanych przez Ptolemeusza, autora teorii geocentrycznej stosowanej do tego czasu przez ponad 1200 lat. Luneta i teleskop zostały wynalezione przez Galileusza dopiero około 100 lat później. Obserwacjom nieba poświęcił się w celu potwierdzenia swej koncepcji heliocentrycznego modelu Układu Słonecznego. Sama teoria nie była nowa - pierwszy raz sformułował ją Arystarch z Samos już w trzecim wieku p.n.e. Kopernik natomiast był pierwszym naukowcem, który ją opracował i ujął w naukowe ramy. Prace nad heliocentrycznym modelem zostały zwieńczone w roku 1532, gdy Kopernik dokonał już wszystkich potrzebnych obliczeń oraz zakończył pracę nad manuskryptem swego najsłynniejszego dzieła: „De revolutionibus orbium celestium” („O obrotach sfer niebieskich”). W dziele tym dowodził przede wszystkim, że centrum Wszechświata położone jest blisko Słońca, wokół którego krąży Ziemia i inne planety. W roku 1533 poglądy Mikołaja Kopernika zreferowano papieżowi Klemensowi VII.
Pierwszy rękopis „De revolutionibus…” miał zostać oddany do druku w 1535 roku, jednakże wydawca zmarł, a sam tekst zaginął. Zdając sobie sprawę z wielkiej rewolucyjności koncepcji heliocentrycznej i przełomu w całej astronomii, Kopernik w kolejnych latach wstrzymywał się z wydrukowaniem swojego dzieła, jakkolwiek sama idea była już coraz bardziej dostrzegana w naukowych ośrodkach astronomicznych Europy głównie Wittenbergi a także Rzymu (Watykanu). Pod koniec 1542 r. Kopernik doznał udaru mózgu. W jego efekcie utracił zdolność mówienia i doznał paraliżu prawej strony ciała. Ostatecznie całe dzieło zostało wydrukowane w Norymberdze w 1543 r. i jak głosi legenda Mikołaj Kopernik otrzymał wydrukowany egzemplarz „De revolutionibus …” w ostatnim dniu swojego życia. Wydrukowano 405 egzemplarzy.
Zmarł 21 maja 1543 r. we Fromborku i został pochowany pod posadzką ołtarza św. Krzyża w miejscowej archikatedrze. Jego szczątki odnaleziono dopiero w 2004 r. a rekonstrukcja czaszki i badania materiału genetycznego potwierdziły tożsamość Astronoma. W 467 rocznicę śmierci Mikołaja Kopernika 22 maja 2010 r. dokonano ponownie uroczystego ich pochowania w bazylice katedralnej w Fromborku.
Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem – obraz Jana Matejki z 1873 roku
„De Revolutionibus…” spotkało się z burzliwymi negatywnymi reakcjami środowiska kościelno-naukowego a Kościół po soborze trydenckim uznał je za zagrożenie dla biblijnej wizji świata i umieścił na wprowadzonym w roku 1559 indeksie ksiąg zakazanych. Z indeksu tego dzieło Kopernika zdjęto finalnie dopiero w 1828 r.Polski tłumaczenie „O obrotach sfer niebieskich” ukazało się w roku 1854.
Mikołaj Kopernik był osobą niezwykle utalentowaną będąc jednocześnie bardzo aktywnym i pracowitym. Poza oczywistą życiową pasją jaką była astronomia i astrologia był: prawnikiem, urzędnikiem, dyplomatą, lekarzem, niższym duchownym katolickim, doktorem prawa kanonicznego, matematykiem, ekonomistą, wojskowym strategiem, kartografem, filozofem i fizykiem. W wielu z tych dziedzin często odległych od siebie miał znaczne osiągnięcia naukowe (matematyka-geometria, ekonomia, Prawo Kopernika-Greshama). W 1519 roku w walce z epidemią choroby zakaźnej na wybrzeżu, z jego inicjatywy wybudowano rurociąg, dzięki któremu ludność Warmii i Pomorza otrzymała świeżą wodę. W czasie wojny polsko-krzyżackiej niezwykle skutecznie dowodził obroną Olsztyna zadając atakującym Krzyżakom dotkliwe straty. Zmuszając ich do odstąpienia i zawarcia rozejmu.
De revolutionibus orbium coelestium w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej, 1566 r
Mikołaj Kopernik pozostaje jedną z najpopularniejszych postaci świata nauki nie tylko w Polsce. W Polsce jego imię nosi wiele szkół oraz Uniwersytet w jego rodzinnym Toruniu, jak również Centrum Astronomiczne Polskiej Akademii Nauk oraz największe centrum nauki w Polsce – Centrum Kopernik. W Chicago istnieje Fundacja Kopernika. Jego imię nosi Port Lotniczy we Wrocławiu. Samolot PLL „Lot” posiadał jego imię (niestety uległ katastrofie). Jego imię noszą statki wodne, promy, jacht i pociąg. W wielu miastach ulice, place, skwery, parki i osiedla także szpital w Łodzi noszą jego imię. Istnieje w całym świecie ogromna ilość pomników i rzeźb poświęconych temu wielkiemu Astronomowi. Także w malarstwie i grafice jest on obecny. Wspaniałe dzieło Jana Matejki nazwane: „Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem” zdobi wnętrze Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego. W innych dziedzinach kultury, poświecono mu dwie powieści, serie opowiadań, dwa filmy pełnometrażowe, serial, musical i dwie inne kompozycje muzyczne. Jego postać występuje na banknotach, monetach, medalach i znaczkach pocztowych. Istnieje wiele nagród naukowych jego imienia. Imię Mikołaja Kopernika nadawano też sondom kosmicznym, noszą je również kratery na Księżycu i na Marsie, jak również planetoida i satelity a także nowo odkryty pierwiastek chemiczny. Na podbiegunowej wyspie Spitsbergen (Norwegia) jest Góra i Przełęcz Kopernika, w Toruniu firma cukiernicza Kopernik produkuje słynne toruńskie pierniki, a w Warszawie od 1920 roku istnieje Kopernik-loża wolnomularska.
Z okazji 550 rocznicy urodzin wielkiego Astronoma w dniach 11-15 września 2023 r. odbywa się w Toruniu wielkie międzynarodowe spotkanie naukowe poświęcone w bardzo szerokim zakresie temu GENIUSZOWI, jego osobie, epoce, w której żył, astronomii wtedy i teraz. Odbędą się liczne wykłady, dyskusje i debaty wielu obecnie najznakomitszych światowych przedstawicieli nauki związanych swoją działalnością z osobą Mikołaja Kopernika i jego osiągnieciami.
Informacji i wiadomości o Naszym Wielkim znajduje się w Internecie ogromna ilość. Autor powyższej notatki pragnie zwrócić uwagę Czytelników na tylko jedną pozycję. Jest to „Kopernik” polsko-niemiecki film biograficzny zrealizowany w 1972 r. z okazji 500 rocznicy urodzenia Wielkiego Astronoma. Film w reżyserii Ewy i Czesława Petelskich w rolach głównych Andrzej Kopiczyński i Czesław Wołłejko można zobaczyć na YouTube, wystarczy wpisać: „Kopernik film polski”. Zapraszam i życzę miłego oglądania dla całej rodziny!